THỬ TÌM MỘT KHUNG MIÊU TẢ CÚ PHÁP CHO NHỮNG NGÔN NGỮ THUỘC LOẠI HÌNH ĐƠN LẬP - KHẢ NĂNG PHÂN ĐỊNH TỪ LOẠI TRONG CÁC NGÔN NGỮ ĐƠN LẬP

Tóm tắt

Trong ngành ngôn ngữ học hiện nay có một hố sâu ngăn cách giữa lý luận cú pháp và nghiên cứu miêu tả. Một trong những nguyên nhân chủ yếu là do khi xây dựng các lý thuyết cú pháp, người ta sử dụng ngữ liệu chủ yếu là những ngôn ngữ Châu Âu như tiếng Anh, tiếng Nga, tiếng Pháp..., mà không tính đến đầy đủ thực tế của những ngôn ngữ thuộc loại hình khác, trước hết là các ngôn ngữ đơn lập như tiếng Việt, tiếng Thái, tiếng Khơme, tiếng Hán... Mặt khác, khi tiến hành nghiên cứu miêu tả đối với từng ngôn ngữ riêng biệt, những lý thuyết cú pháp đó đã không được kiểm chứng nghiêm ngặt, mà lại được chấp nhận khá dễ dãi. Bức tranh về hệ thống cú pháp được xây dựng kiểu đó, đến lượt mình lại được sử dụng như những dữ liệu phục vụ cho việc xây dựng và kiểm chứng lý luận cú pháp, vì vậy có thể nói chúng ta đang ở trong cái vòng luẩn quẩn “lý luận không hoàn chỉnh → dữ liệu không hoàn chỉnh → lý luận không hoàn chỉnh”.
Chẳng hạn, không chỉ trường phái Cấu trúc luận vốn có mục tiêu là miêu tả từng ngôn ngữ, mà ngay cả Ngữ pháp truyền thống trước đó, hay Ngữ pháp tạo sinh từ giữa thế kỷ XX đến nay, Ngữ pháp cách phái sinh từ đó cũng đều xem những khái niệm, phạm trù như từ loại, cách (case) của danh từ, dạng (voice) của động từ, chủ ngữ - vị ngữ... là những “tiên đề” tuyệt đối đúng, miễn bàn cãi, hoặc là những khái niệm, phạm trù không thể định nghĩa một cách rõ ràng, minh bạch nhưng vẫn có thể chấp nhận làm công cụ để tiến hành nghiên cứu miêu tả. Để xây dựng một hệ thống lý luận, cú pháp học cũng như bất kỳ ngành khoa học nào khác cũng phải chấp nhận một số tiên đề nhất định. Tuy nhiên, nếu những tiên đề đó đóng vai trò nền tảng của lý luận đó và cùng với sự phát triển của tri thức khoa học, khi những tiên đề đó được chứng minh rõ ràng là không có thực, thì hệ thống cú pháp xây dựng trên đó có nguy cơ sụp đổ vì thiếu tính chính xác, nghiêm ngặt cần thiết. Và lẽ dĩ nhiên là những hệ thống ngữ pháp không phản ánh đúng bản chất của ngôn ngữ nào đó sẽ gây khó khăn lớn cho các lĩnh vực hoạt động thực tiễn như giảng dạy ngôn ngữ đó như tiếng mẹ đẻ và như ngoại ngữ, biên phiên dịch… Vấn đề này cũng đã được giới nghiên cứu cú pháp nhận thức được từ lâu, nhưng đáng tiếc là đến tận ngày nay các giải pháp đưa ra vẫn chỉ dừng lại ở mức ý tưởng chứ chưa có một hệ thống miêu tả mới nào đủ tính phổ quát, nghiêm ngặt, và cụ thể như mong muốn.
Để thoát ra khỏi cái vòng luẩn quẩn nói trên giữa lý luận cú pháp và nghiên cứu miêu tả, cần nỗ lực xây dựng một hệ thống lý luận mới về chất đối với các ngôn ngữ khác về loại hình so với các ngôn ngữ Châu Âu, đặng miêu tả được một cách khách quan và chính xác nhất các quy tắc cú pháp của những ngôn ngữ này. Sau đó, phải dựa vào những kết quả thu được – những dữ liệu khách quan và chính xác - mà tiến hành xem xét lại tính phổ quát và chặt chẽ của lý luận cú pháp đại cương. Luận án, các bài báo, báo cáo tại hội nghị khoa học và những nghiên cứu sau đó của chúng tôi là những thử nghiệm theo hướng đó. Do khuôn khổ của tạp chí, chúng tôi xin được trình bày những suy nghĩ của mình thành một chuỗi các bài đăng tải lần lượt trong nhiều số dưới các đầu đề sau:
Bài 1: Khả năng phân định từ loại trong các ngôn ngữ đơn lập
Bài 2: Vấn đề phạm trù dạng trong các ngôn ngữ đơn lập
Bài 3: Phương thức biểu thị ý nghĩa cách trong các ngôn ngữ đơn lập
Bài 4: Vấn đề Chủ ngữ hay Chủ đề trong các ngôn ngữ đơn lập
Bài 5: Hướng tới một cách tiếp cận mới về loại hình học
Bài 6: Nghiên cứu miêu tả theo hướng ngữ pháp ngữ nghĩa